سید رضا حسینی (دادیار دادسرای نظامی سمنان)
مقدمه:
یکی از اصولی که مورد قبول همه ملل مترقی جهان قرار گرفته و در قرن اخیر-بویژه پس از جنگ جهانی دوم-مورد توجه و عنایت خاص حقوقدانان و قانونگذاران و اعلامیهها و کنوانسیونهای منطقهای و بینالمللی قرار گرفته،«اصل برائت»است.
در حقوق اسلام و در مبحث اصول علمیه، اصالةالبرائة در کنار تخییر،احتیاط و استصحاب،جایگاه خاص خود را داراست.در گذشتههای دور فرض برائت متهمین،پذیرفته نشده بود و در صورت عدم توانایی شاکی بر ارائه دلیل کافی علیه متهم،اثبات بیگناهی بر عهده خود متهم واگذار میشده است. به عنوان مثال،در ماده(132)"منشور حمورابی"در مورد اتهام زنای محصنه آمده است:«هرگاه زن شوهرداری متهم به همخوابگی با مرد اجنبی شود و لیکن شوهر، او را با دیگری همبستر ندیده باشد،زن باید برای اثبات بیگناهی خود یک بار در نهر مقدس غوطهور شود».
پس از جنگ جهانی دوم،نسبت به اصل برائت(که در اعلامیه حقوق بشر 1789 فرانسه،به این ترتیب آمده بود که هر انسانی (به تصویرصفحه مراجعه شود) بیگناه است مگر آنکه بزهکاری او اثبات شود)؛توجه بیشتری مبذول شد و حقوق و آزادیهای فردی در قالب تأکید بر اصل برائت در رسیدگیهای کیفری اهمیت ویژهای پسدا کرد.اعلامیهء جهانی حقوق بشر سازمان ملل متحد در سال 1948.م،در ماده(11)، رعایت اصل برائت را مورد تأکید قرار داده است.بند"2"ماده(6)کنوانسیون اروپایی حقوق بشر،اصل برائت را مورد تأکید قرار داده و مقرر داشته:«هر فردی که مورد اتهام قرار گیرد،بیگناه فرض میشود مگر آنکه مجرمیت او به طریق قانونی ثابت گردد».
در اصول(31)و(32)و(38)قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و در قانون آیین دادرسی کیفری-بویژه در موارد 24 و 28 و 128 و 125-و در قانون مجازات اسلامی؛ قانونگذار ایرانی ضمن قبول اصل برائت بر ضرورت تأمین آزادی شهروندان و جلوگیری از سلب آن جز در موارد استثنائی به حکم قضائی طبق موازین حقوقی،تأمین محاکمه عادلانه و بیطرفانه و انجام تحقیقات مقدماتی در اسرع وقت و رعایت حق دفاع متهم در طول دادرسی،تأکید کرده است.