پرویز محمدنژاد/عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب
اشاره
از جرم کلاهبرداری در قانون تعریفی بعمل نیامده است.بلکه صرفا به برخی از مصادیق این جرم اشاره شده است و با توجه به همین مصادیق میتوان کلاهبرداری را عبارت از بردن مال غیر از راه متوسل شدن همراه با سوء نیت به وسایل یا عملیات متقلبانه دانست و همچنین شروع به کلاهبرداری نیز توسط همراه با سوء نیت به وسایل متقلبانه برای بردن مال غیر میباشد.نگارنده،در این نوشتار سعی کرده شناخت کلی از جرم کلاهبرداری،عناصر تشکیلدهنده و مجازاتهای مرتبط با آن ارایه دهد.
عناصر تشکیل دهنده جرم کلاهبرداری
1-عنصر قانونی-درحال حاضر عنصر قانونی جرم عام کلاهبرداری و شروع به آن در حقوق کیفری ایران ماده یک و دو تبصره ذیل آن در قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء و اختلاس و کلاهبرداری مصوب 1367 میباشد.لازم به ذکر است که عنصر قانونی کلاهبرداری خاص قوانین متفرقهای میباشند که بعدا به آنها اشاره خواهد شد.
2-عنصر مادی-عنصر مادی جرم کلاهبرداری را در قسمتهای زیر مورد بررسی قرار میدهیم:
الف)رفتار مادی:رفتار مجرمانه در این جرم به صورت فعل مثبت میباشد.بنابراین ترک فعل حتی اگر"به سوء نیت نیز همراه باشد،عنصر مادی جرم کلاهبرداری محسوب نمیشود.مثلا شخصی با کمک وسایل متقلبانه ای خود را فردی با نفوذ معرفی و موجب فریب بزه دیده شده و مبلغی را از او میگیرد در صورتی که به هیچ وجه اینچنین شخصیتی نداشته است با فعلی مثبت مرتکب کلاهبرداری شده و با فریب پولی به دست آورده است.
ب)اوضاع و احوال و شرایط ضروری برای تحقق کلاهبرداری:سه شرط حایز اهمیت است که عبارتند از:
1-تقلبی بودن وسایل که کلاهبردار از آنها جهت فریب غیر استفاده مینماید.
2-فریب خوردن قربانی با این شرط که قربانی از متقلبانه بودن وسایل اطلاع نداشته باشد.
3-مال برده شده متعلق به غیر باشد.
توضیح:در جرم کلاهبرداری متقلبانه محسوب شدن وسایلی که مجرم از آنها برای بردن مال غیر بهره میبرد از اهمیت برخوردار است.همچنین وقوع این جرم متضمن یک سلسله صحنهسازیها و مانورهای متقلبانه میباشد. اثبات توسل متهم به وسایل و صحنهسازیهای متقلبانه برعهده دادستان(دادسرا)میباشد.