حسن فراهانى

مقدمه

كسى كه قصد ارتكاب جرمى را دارد، از لحظه انديشه ارتكاب جرم در ذهن تا تحقق فعل مجرمانه در خارج، مراحلى را طى مى كند كه از نظر حقوق دانان پيشين، اصطلاحاً «راه جرم» و از ديدگاه علماى كنونى حقوق جزا، مراحل مختلف عمل مجرمانه ناميده مى شود. اين مراحل را برخى از حقوق دانان، چهار مرحله ذكر كرده اند:

1. انديشه مجرمانه يا قصد ارتكاب جرم;

2. انجام عمليات مقدماتى;

3. شروع به اجرا;

4. انجام كامل جرم.

امروزه حقوق جزاى بيش تر كشورهاى دنيا بر خلاف گذشته، صرفاً در قبال ارتكاب و تحقق عمل مجرمانه عكس العمل نشان نمى دهد، بلكه نسبت به شروع ارتكاب جرم يا اقدامات مجرمانه بى نتيجه (جرم عقيم و جرم محال) به علت اين كه اعمال مذكور، برخلاف نظم عمومى جامعه و يا بيانگر حالت ارتكاب جرم است، درصدد مجازات متناسب برآمده است.

انديشه مجرمانه

بررسى تاريخى و تحولات حقوقى جزا در جوامع اروپايى مؤيّد آن است كه در حقوق جزايى قديم، تعداد جرايم نسبت به امروز، بسيار محدود و اغلب كلى و گسترده بود. تا قرن دوازدهم اصولاً به عنصر روانى (معنوى) در ارتكاب جرم توجهى نمى شد. بعدها با گسترش اجتماعات و توسعه روابط انسانى و متحول شدن حقوق جزا، تدريجاً جرايمى كه به عنوان جرم تلقى مى شد، گسترش يافت. در اواخر قرن دوازدهم، در اين مهم كه نتيجه آن عمدتاً توجه به عنصر مادى و نتايج عمل بود، تحول چشم گيرى رخ داد و از اين پس، انسان به عنوان عامل اخلاقى مسؤول به حساب آمد.

علي مقدّسي پور

هنگامي كه با مجرمي روبه رو مي شويد، چه احساسي به شما دست مي دهد؟ آيا مجرم را فردي منفي و بي ارزش مي دانيد؟ آيا مي توانيم به خود اجازه دهيم كه در برخورد با يك رفتار منفي سرزده از يك مجرم، با همه رفتارها، ويژگي ها، و به طور كلي، با كل شخصيت او منفي و پيش داورانه برخورد كنيم؟ به بيان ديگر، آيا مي توان كسي را كه مرتكب جرمي شده و يا اشتباه و خطايي از او سر زده است، جرم و خطاي او را معرّف تمام شخصيت او انگاشت؟ آيا آدم ها با خطا و اشتباه، از مسير انسانيّت خارج مي شوند و ما اجازه بي حرمتي و برچسب زدن به آنان را داريم؟

روشن است كه نمي توان به چنين پرسش هايي شتاب زده پاسخ داد; زيرا در دين اسلام، همه افراد داراي حرمت و ارزش انساني مي باشند و نمي توان آنان را بي دليل مورد اهانت قرار داد. با افراد مجرم و زنداني نيز در وراي مجازات اسلامي، بايد به گونه اي برخورد نمود كه آنان به شخصيت واقعي خويش پي ببرند و دگر بار اعمال و رفتار ناپسند و ناشايست را انجام ندهند.

علاوه بر اين، جرم و بزه مشكل ديرپاي جوامع بشري است; زماني بر بشر نيامده كه در محيط پاك و پيراسته از انحراف و جنايت تنفّس كند و مسير سعادت و كمال را در آرامشي عميق سپري نمايد. با تأسف فراوان، بايد گفت: هر قدر بر دوران زندگي بشر گذشته است، نه تنها از دامنه جرم و جنايات او كاسته نشده، بلكه آمارها نشان دهنده روند رو به افزايش بزه كاري هستند.

از نظر علم جرم شناسی , جرم پدیده ای است كه دارای ابعاد مختلفی از نظر شكل گیری آن است كه نابسامانیهای اجتماعی از عمده دلایل وقوع آن تلقی می شود.
جرم مفهومی نسبی است و بر اساس ساختارهای گوناگون اجتماعی به اشكال مختلفی مشاهده می شود و توصیف اعمال مجرمانه بسته به نوع ساختار مربوطه صورت می گیرد. بنابراین مقدمات فرهنگ جامعه از دو حیث بر پدیده مجرمانه موثر است: اول از این جهت كه اعمال مجرمانه چگونه توصیف می شوند یا به عبارت ساده تركدام اعمال برخلاف حركت كلی و هدفمند اجتماعی تصور شده و به این دلیل قابل مجازات شمرده می شوند. دوم آنكه میزان رشد فرهنگی جامعه در ابعاد مختلف تا چه حدودی در پدیده وقوع جرم تاثیرات كمی یا كیفی از خود بجا می گذارد. التزام به معنویت نیز مقوله دیگری است كه كاملاً در جلوگیری از شكل گیری پدیده مجرمانه موثر است , میزان پای بندی افراد هر جامعه به اعتقادات و معنویات یكی از شاخص های رشد فرهنگی آن جامعه است البته تنها در صورتیكه این پای بندی و التزام از قالب شعار صرف خارج شده و در قسمت های مختلف جامعه به منصه ظهور برسد، آثار آن آشكار خواهد شد. از طرف دیگر اگر جرم را یك حركت خلاف جهت قواعد اجتماعی فرض نماییم در یك جامعه مذهبی كه ساختار قواعد آن بر مبنای آموزه های دینی شكل گرفته است اعمال مجرمانه در حقیقت نوعی معصیت نیز تلقی می شود.طبیعی است در یك جامعه مذهبی میزان گرایش به معنویت و وقوع جرم با فراوانی ثواب و معصیت در آن جامعه در ارتباط خواهد بود.حال در صورتیكه معاندینی قصد داشته باشند اسباب فروپاشی یك جامعه را مهیا كند، مناسبترین روش حمله به ریشه های شكل گیری یك فرهنگ صحیح و معیوب ساختن اركان آن است, در عین حال بهترین روش مبارزه با چنین تهاجمی نیز بسط معنویت و تقویت فرهنگی یك جامعه است و بهره گیری از رسانه ها در انواع مختلف به عنوان یكی از موثرترین ابزار برای چنین اقدامی است كه می تواند جایگزین ابزار سنتی و قدیمی شود .

محمدمهدى كرباسى

1. تعريف جرم و ذنب ( گناه )

جرم: اصل الجرم قطع الثمره عن الشجر... و استعير ذلك لكل اكتساب مكروه. جرم در اصل معناى لغوى به معناى جدا كردن ميوه از درخت است و اين واژه براى اكتساب هر كار ناپسند استعاره گرفته شده است.1اثم: الاثم و الاثام اسم للافعال المبطئة عن الثواب و جمعه آثام و لتضمنه لمعنى البُطء و قوله تعالى: فيهما اثم كبير. (بقره: 219) اى فى تناولهما ابطاء عن الخيرات. إثم و أثام اسم براى كارهايى است كه دوركننده از ثواب مى باشد و جمع آن آثام است كه متضمن معناى بُطء (كندى و دورساختن) است و كلام خداوند كه مى فرمايد: «شراب و قمار إثم بزرگ است» بدين معناست كه استفاده از آن دو موجب دورى از نيكى ها مى گردد.2

خطا: الخطا العدول عن الجهة. الخطيئة و السيئة يتقاربان لكن الخطيئة اكثر ما تقال فيما لايكون مقصوداً اليه فى نفسه... كمن رمى صيداً فاصاب انساناً، او شرب مسكراً فجنى جناية فى سكره. خطا به معناى دورى از مسير مستقيم است. خطا و سيئه در معنا به يكديگر نزديك است و خطا بيش تر در جايى به كار برده مى شود كه فى نفسه مقصود نمى باشد مانند كسى كه تير به صيدى رها مى سازد ولى به يك انسان برخورد مى كند; يا فردى كه چيز مست كننده مى نوشد پس در حالت مستى جنايتى را مرتكب مى شود.3

ذنب: ذنب الدّابة و غيرها معروف و يعبّر به عن المتأخّر و الرّذل، يقال: هم اذ ناب القوم. دم حيوان و غيرحيوان معروف است و واژه ذنب براى هرچيز دنباله و پست استعاره گرفته شده است; وقتى گفته مى شود: اذ ناب قوم، يعنى مردم پست.4

با توجه آنچه از معناى لغوى گذشت، معلوم مى شود كه جرم و ذنب در اصل واژه لغوى معناى ناپسندى نداشته است، ولى بعدها به عنوان استعاره در كارهاى ناپسند به كار رفته است.

محمدرضا ظفري

مقدمه

انسان از بدو تشكيل جامعه، با پديده «جرم‏» رو به رو بوده و از بررسي وقايع تاريخي به دست مي‏آيد كه انسان اين رويداد را نوعي گسل و اختلال در تعادل زندگي اجتماعي مي‏انگاشته است و به همين دليل، هميشه، عكس‏العملهايي در برابر جرم از خود نشان مي‏داده است.

عمده‏ترين واكنشها در برابر «بزهكاري‏» در قالب «كيفرها» انجام مي‏گرفته، كه در زمانهاي پيشين با عادات اجتماعي، اخلاقي و ديني آميخته بود، و مسؤوليت اعمال آنها را نيز خود مجني عليه يا خويشان وي بر عهده داشتند.

اما با ظهور نيازهاي جديد، تحول اجتماعات بشري و برقراري نظم سياسي، نه تنها جرايم شكل پيچيده‏تري نسبت‏به گذشته يافته‏اند، بلكه شيوه رويارويي و مبارزه‏ها با جرايم نيز به طور دقيق‏تري دنبال مي‏شوند، همچنان كه مسؤوليت اعمال كيفرها هم به عهده دولتها نهاده شده است.

بي‏گمان هدف از اعمال كيفر، حفظ حقوق انسان و جلوگيري از تعدي و تجاوز به آنها، به منظور تحقق آرمان «عدالت‏» است. چنين عدالتي كه «عدالت جزايي‏» ( Criminal Justice ) نام مي‏گيرد، با اين پرسشهاي اساسي رو به روست:

چرا از ميان انواع واكنشهايي كه در برابر جرم ممكن است اتخاذ شود، كيفرها انتخاب شده‏اند؟ اگر جامعه‏اي، ارتكاب عملي را چنان از نظر اخلاقي، زشت و ناپسند تلقي كند كه فاعل آن را نه تنها مستوجب ذم و تقبيح بداند، بلكه دقيقا همان رفتاري را كه وي انجام داده است، به صورت كيفر بر وي اعمال كند، آيا مثل «مجرم‏» عمل نكرده است؟ اساسا چرا جرايم را قبيح و مرتكبان آنها را مستحق كيفر مي‏دانيم، ولي كيفرها را در جهت تحقق عدالت و، از اين رو، مشروع و مجاز مي‏شماريم؟

اشاره

به نظر مي‌رسد تا شناخت ظاهر و باطن دنياي غرب، هنوز فاصلة بسياري براي ما باقي مانده است. بررسي نظرات و نقدهاي متفكران و انديشمندان غربي و در كنار هم گذاردن اين افكار، مي‌تواند تصوير روشني از لايه‌هاي پنهان و دروني جوامع غربي را به نمايش گذارد. آنچه در پي مي‌آيد، مروري است بر آراء و انديشه‌هاي متفكران غربي كه خود به عنوان يكي از شهروندان آن جامعه، به نقد و بررسي فرهنگ و اجتماع خويش دست يازيده‌اند.

زهرا روزبهاني

مصرف بيشتر؛ مصرف‌گرايي بيشتر

طبق آمار و گزارش‌هاي منتشر شده از سوي «مؤسسه ورد واچ»، كالاها و خدمات مصرف شده در غرب، پس از سال 1950، در مقايسه با كل تاريخ حيات بشر، بيشتر است. علي‌رغم اينها، غربي‌ها هنوز هم به رضايت كافي دست نيافته‌اند و رشد ابتلا به بيماري افسردگي، تمايل به خودكشي، بي‌خوابي، استرس و تخريب محيط زيست، در كشورهاي غربي به اصطلاح خوشحال، روز به روز در حال افزايش است.

بيماري افسون شده داروي افسونگر

فاطمه مولوي

هدف از ارائه اين مقاله، بالا بردن ميزان آگاهي شهروندان به طور منسجم تر و علمي تر در رابطه با اعتياد، اثرات آن و نحوه درمان آن است؛ چرا كه بر پايه تحقيقات متعددي كه صورت گرفته ميان افزايش آگاهي و اطلاعات مردم نسبت به اين پديده و ممانعت از مصرف آن و همين طور شركت فعالانه در فرآيند درمان رابطه مثبت وجود دارد. علاوه بر آن بر پايه نتايج آماري پژوهش هاي صورت گرفته مشخص شده است كه اكثر معتادان نسبت به هيچ يك از اثرات اين مواد آگاهي نداشته و غالبا اثرات آنها را نيز مثبت ارزيابي كرده اند لذا هدف اصلي ما از ارائه اين گونه مقالات بالا بردن سطح علمي شهروندان و آمادگي آنان براي تضميم گيري بهتر است. چرا كه برپايه نتايج به دست آمده در يكي از پژوهش هايي كه اخيرا در كشورمان صورت گرفته، اكثر پاسخ دهندگان هنگامي كه در برابر اين گزينه قرار گرفتند كه آيا به پيامدهاي آن انديشيده بوديد يا خير، همگي به نوعي اين مساله را تاكيد كرده اما خود و توانايي هاي خود را بسيار مثبت ارزيابي كرده اند و به واسطه اين كه با ديگران متفاوت هستند و قابليت كنترل مصرف شده را دارند، درگير اين مساله شدند و هيچ گاه فكر نمي كردند كه پيامدهاي ناشي از آن روزي دامنگير خود آنان نيز بشود. چرا كه يكي از ويژگي هاي اين مواد حالت اغواگرانه آن است و اثرات مطلوبي كه در ابتداي مصرف اكثر مواد شاهد آن هستيم.