آشنائی با چك

مقدمه:
بدون شك با تكامل نسل بشر و دستیابی او به جهان با تكیه بر تجربیات و زمان و علم وی در سایه عقل، بالنتیجه وی را در مسیری هدایت می كند كه ابداعاتی را برای زندگی آرامتر و راحتتر انجام دهد، گویی عقل وی با سیطره بر دنیای مدرنیته می خواهد جهان را به تسخیر خود درآورد، قوانین ابزاری است در دست وی كه ابداعاتش را در مسیر منظم هدایت كند، می دانیم كه در جهان امروزی گرایش به اقتصاد از نظر همگان پوشیده نیست انسان دارای دو بعد در اجتماع است بعد مادی وی كه بیشتر به انسان تسلط دارد او را به ناخواه در مسیری می اندازد كه برای آن مسیر قدرت و حاكمیت قانون در روابط آن بایستی حكمفرما باشد بالیقین چك هم نوعی وسیله پرداخت بود كه انسان سالیان سال است از آن استفاده می كند وسیله مطمئن و یا در برخی موارد غیرمطمئن به كمك انسان می آید و سندی كه وسیله پرداخت را سهل می سازد حال بدون شك ما در این مقاله به بررسی چك و تعاریف و انواع آن و آشنایی با جرائم آن خواهیم پرداخت كه امید است مورد استفاده قرار گیرد.

چك Cheque
در لغت: ( شیك، صكّ ، الحواله المصرفیه به زبان عربی ) در فارسی مطلق سند است چنانچه در اشعار ابن یمین و خاقانی در این باب اشاره ای نیز بدان گردیده
نوشت قاضی تقدیر بر صحیفه دهر امارت همه روی زمین به نام توچك
تا چك عافیت از حاكم جان بستانید خط بیزاری آسایش و خور باز دهید
در اصطلاح: در اصطلاحات عصر ما سند خاصی است از اسناد بازرگانی كه به موجب آن، صادركننده چك، پولی را كه نزد دیگری دارد تمام یا بخشی را به سود خود یا ثالث مسترد می دارد . چك سند عادی تجاری در برخی موارد با رعایت اصول آن قابل صدور اجرائیه است. خط و قباله را هم در ایران قدیم چك می خواندند ( دیوان معزّی ) چنین گفته اند كه سكه نیز از لغت چك، نحت شده است. صدور چك اماره مدیون بودن است.
اقسام چك
1- چك بحواله كرد
چكی است كه نام گیرنده در آن ذكر نشده باشد و او می توان در بانك آن را امضا كرده و وجه آن را بستاند و یا به دیگری انتقال دهد
2- چك بسته Cheque barre
چكی است كه روی آن دو خط كشیده شده باشد؛ و بانك دیگری می تواند آن را دریافت كند و به كسان متفرقه پرداخت نمی گردد
3- چك بی محل
( تجارت، جزا) چكی است كه صادركننده آن پول یا اعتبار نزد محال علیه چك نداشته باشد. اگر پس از تاریخ صدور چك وجه آن را بردارد یا كمتر از مبلغ چك محل داشته باشد باز هم آن چك بی محل به شمار می رود كشیدن چك بی محل اگر چنانچه دارای عناصر جرم غش باشد از نظر اسلامی جرم است.
آنچه كه در قانون صدور چك مصوب 16/4/1355 با اصلاحات بعدی برای مرتكبین بزه صدور چك بلامحل پیش بینی گردیده تقریباً به نوعی در مقام اثبات آن به چك روز غیرممكن است چراكه بیشتر قانون تا آنجائیكه بایستی به ضمانت اجرای آن می اندیشیده به فكر كم كردن مراجعین برای سیستم دادگستری بود و یا شاید بانكها از انجام وظایف قانونی در رابطه با صدور چك مقصر هستند در موارد زیر طبق ماده 7 قانون صدور چك بزهكار صدور چك بلامحل به مجازات های زیر محكوم خواهد گردید:
الف: چنانچه مبلغ مندرج در متن چك كمتر از ده میلیون ریال ( 000/000/10) باشد به حبس تا حداكثر شش ماه محكوم خواهد شد.
ب: چنانچه مبلغ مندرج در متن چك از ده میلیون ریال ( 000/000/10)ریال تا پنجاه میلیون ( 000/000/50) ریال باشد از 6 ماه تا یكسال حبس محكوم خواهد شد.
ج: چنانچه مبلغ مندرج در متن چك از پنجاه میلیون ( 000/000/50 ) ریال بیشتر باشد به حبس از یكسال تا دو سال و ممنوعیت از داشتن دسته چك به مدت دو سال محكوم خواهد شد و در صورتیكه صادركننده چك اقدام به اصدار چك های بلامحل نموده باشد مجموع مبالغ مندرج در متون چك ها ملاك عمل خواهد بود
4- چك پرداختی Cancelled cheque
چكی است كه بانك وجه آن را به ذینفع پرداخته باشد.
5- چك تضمین شده
چكی است كه یك بانك آن را ظهرنویسی كند. به این ترتیب اداء وجه چك را تضمین كرده است.
6- چك در وجه حامل
چكی است كه در آن نوشته می شود در وجه حامل ( به حامل چك ) بپردازید نام كس معین در آن نوشته نمی شود و هركس آن را به بانك ارائه و امضاء كند مستحق وصول وجه چك است.
7- چك سفید
چكی است كه صادركننده آن را امضاء می كند بدون ذكر وجه چك؛ در واقع مصداق مفهوم كلی سفید مهر است.
8- چك نقد شده
به معنی چك پرداختی است
9- چك نویس
یعنی سند نویس، محرّر سند، سردفتر كنونی هم چك نویس است. خاقانی گیود:
مشتری چك نویس قدر تو بس كه سعادت، سجل آن چك تست
10- چك وعده دار
چكی است كه صادركننده به محال علیه چك، دستور اداء وجه را در رأس موعدی معین بدهد . مفهوم چك بر آن صادق است.
نكات مهم قانونی چك:

1- چك بر 4 قسم است: چك عادی، تایید شده، تضمین شده و مسافرتی
2- چك چه به عهده بانك های داخل كشور باشد یا شعب بانك ایرانی در خارج از كشور در حكم سند لازم الاجرا است.
3- دارنده چك می تواند در صورت برگشت چك و عدم پرداخت طبق قوانین و آئین نامه های مربوط به اجرای ثبت اسناد رسمی وجه چك یا باقی مانده آن را وصول كند.
4- دارنده چك می تواند محكومیت صادركننده را نسبت به پرداخت كلیه خسارات و هزینه ها اعم از اینكه قبل از صدور حكم یا بعد از آن باشد از دادگاه تقاضا كند این دادخواست باید به دادگاه صادركننده حكم تقدیم شود.
5- كلیه خسارات و هزینه های وارده شامل خسارت تاخیر تادیه است بر اساس نرخ تورم كه توسط بانك مركزی اعلام می شود، قابل مطالبه است و این خسارت هزینه های دادرسی و حق الوكاله را هم در بر می گیرد.
6- چك فقط در تاریخ مندرج یا پس از آن قابل وصول خواهد بود.
7- صادركننده چك باید در تاریخ مندرج در آن، معادل مبلغ مذكور در بانك محال علیه وجه نقد داشته و نباید تمام یا قسمتی از وجهی را كه به اعتبار آن چك صادر كرده به صورتی از بانك خارج یا دستور عدم پرداخت دهد.
8- چك نباید به صورتی تنظیم شود كه به عللی مثل عدم مطابقت امضا یا قلم خوردگی در متن چك یا اختلاف در مندرجات آن و امثال آن بانك از پرداخت وجه خودداری كند.
9- هرگاه وجه چك به علل بالا پرداخت نشود بانك مكلف است در برگ مخصوصی مشخصات چك هویت و نشانی كامل صادركننده را در آن ذكر كند و علل عدم پرداخت را صراحتاً ذكر كند ( فقدان موجودی ) و آن را به دارنده چك تسلیم كند و بانك مكلف است نسخه دوم این برگ را به آخرین نشانی صاحب حساب ارسال كند.
10-اگر كه مبلغ موجود در نزد بانك كمتر از مبلغ چك باشد بانك به تقاضای دارنده مكلف است مبلغ موجود را تسلیم كند و در این صورت چك نسبت به مبلغ پرداخت نشده بی محل محسوب می شود و بانك گواهی تقدیم می كند.

مجازات صدور چك بی محل
1- اگر مبلغ كمتر از یك میلیون تومان ( 10 میلیون ریال ) باشد مجازات حبس حداكثر شش ماه خواهد بود.
2- اگر مبلغ از یك تا 5 میلیون تومان باشد حبس شش ماه تا یكسال خواهد بود.
3- اگر مبلغ بیش از 5 میلیون تومان باشد مجازات یك سال تا دو سال حبس و ممنوعیت از داشتن دسته چك به مدت دو سال خواهد بود.
4- در صورتی كه صادركننده اقدام به صدور چك های بلامحل نموده باشد مجموع مبالغ مندرج در چك ها ملاك خواهد بود.
5- دارنده، كسی است كه چك در وجه او صادر گردیده یا پشت نویسی شده یا حامل چك در مورد چك های حامل یا قائم مقام قانونی آنهاست. منظور از دارنده چك كسی است كه برای اولین بار چك را به حساب برده ( و به نامش برگشت می خورد ).
6- كسی كه چك پس از برگشت به او منتقل می شود حق شكایت كیفری ندارد مگر انتقال قهری باشد ( ارث رسیده ).
7- اگر دارنده چك بخواهد چك را بوسیله شخصی دیگر به نمایندگی از طرف خود وصل كند و و حق شكایت كیفری او در صورت بی محل بودن چك محفوظ باشد باید هویت و نشانی خود را با تصریح نمایندگید در ظهر چك قید كند در این صورت گواهی عدم پرداخت به نام او صادر می شود و حق شكایت كیفری دارد.
8- هرگاه بعد از شكایت كیفری، شاكی چك را به دیگری انتقال دهد یا حقوق خود را نسبت به چك به هر نحو دیگری واگذار نماید، تعقیب كیفری موقوف می شود.
9- هرگاه قبل از صدور حكم قطعی، شاكی گذشت كند یا متهم وجه چك و خسارت تاخیر تادیه را نقداً به دارنده آن پرداخت كند یا موجبات پرداخت چك و خسارت مذكور را فراهم كند یا در صندوق دادگستری یا اجرای ثبت تودیع نماید، مرجع رسیدگی قرار موقوفی تعقیب صادر می كند.
10-این مجازات ها شامل مواردی كه ثابت شود چك یا چك ها بابت معاملات نامشروع یا ربوی صادر شده نمی باشد.
11- چك های صادره در ایران عهده بانك های واقع در خارج از كشور مشمول این ماده است.
12- در صورتی كه صادركننده چك قبل از تاریخ شكایت كیفری وجه چك را نقداً به دارنده آن پرداخت كند یا با موافقت شاكی خصوصی ترتیبی برای پرداخت آن بدهد یا موجبات پرداخت آن را فراهم كند قابل تعقیب نیست.
ماده 10 قانون صدور چك
1- هركس با علم به بسته بودن حساب بانكی خود مبادرت به صدور چك نماید عمل وی در حكم صدور چك بلامحل خواهد بود و به حداكثر مجازات ماده 7 ( دو سال ) محكوم می شود. این مجازات غیرقابل تعلیق است.
2- جرایم مذكور در این قانون بدون شكایت دارنده چك قابل تعقیب نیست.
3- در صورتی كه دارنده چك تا شش ماه از تاریخ صدور برای وصول وجه آن به بانك مراجعه نكرد یا ظرف شش ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت شكایت نكرد دیگر حق شكایت كیفری نخواهد داشت.
4- اگر بعد از صدور حكم قطعی، شاكی گذشت كند یا محكوم علیه به ترتیب بالا موجبات پرداخت وجه چك را فراهم كند اجرای حكم موقوف می شود.
5- محكوم علیه ملزم به پرداخت مبلغی معادل یك سوم جزای نقدی مقرر در حكم به نفع دولت خواهد بود.
نكته) در موارد زیر صادركننده چك قابل تعقیب كیفری نیست:
الف. سفید امضا( چنانچه چك بدون تاریخ داده شود هرگونه اضافه كردن تاریخ بدان ازطرف غیر از صاحب حساب جدا از جنبه حقوقی قابل شكایت كیفری از طرف صاحب حساب بر علیه ملصق تاریخ به عنوان سوء استفاده از سفید مهر و امضاء قابل شكایت كیفری است.
ب. هرگاه در متن چك وصول وجه آن منوط به تحقق شرطی شده باشد.
ج. چك تضمینی
د. هرگاه خلاف موارد قبل بدون قید در متن چك ثابت شود كه وصول وجه آن منوط به تحقق شرط یا بابت تضین انجام معامله یا تعهدی بوده است.
ه. هرگاه ثابت شود چك بدون تاریخ بوده یا تاریخ واقعی صدور چك مقدم بر تاریخ مندرج در متن چك باشد.
6- صادركننده چك یا ذینفع یا قائم مقام قانونی آنها می تواند با تصریح به اینكه چك بر اثر كلاهبرداری یا خیانت در امانت یا جرایم دیگر تحصیل شده به بانك به طور كتبی دستور عدم پرداخت بدهد و اگر دارنده چك آن را به بانك ارائه كرد گواهی عدم پرداخت را به دارنده با ذكر علت تسلیم می كنند.
7- دستوردهنده مكلف است پس از اعلام به بانك، شكایت خود را به مرجع قضایی تسلیم و حداكثر ظرف مدت یك هفته گواهی تقدیم شكایت خود را به بانك تسلیم كند. پس از انقضای یك هفته بانك از محل موجودی به تقاضای دارنده وجه چك را پرداخت می كند.
8- دارنده چك نیز می تواند علیه كسی كه دستور عدم پرداخت داده شكایت كند و هرگاه خلاف ادعایی كه موجب عدم پرداخت شده ثابت گردد دستوردهنده علاوه بر مجازات ماده 7 كلیه خسارات را باید بپردازد.
9- پرداخت چك های تضمین شده و مسافرتی را نمی توان متوقف نمود مگر آنكه بانك صادركننده نسبت به آن ادعای جعل نماید.
10-رسیدگی به كلیه شكایات و دعاوی حقوقی و جزایی چك چه در دادگاه و چه در دادسرا فوری و خارج از نوبت خواهد بود.
11-وجود چك در دست صادركننده دلیل پرداخت وجه چك و انصراف از شكایت شاكی است مگر اینكه خلاف آن ثابت شود.
نكته)طبق قانون سابق برای اینكه صادركننده در فاصله بین صدور حكم و رسیدگی بازداشت نشود تنها قرار تامینی كه دادگاه می توانست از او اخذ كند وجه الضمان نقدی یا ضمانت نامه بانكی معتبر معادل مبلغ چك بود اما طبق قانون جدید دادگاه می تواند یكی از قرارهای تامین كفالت یا وثیقه اعم از وجه نقد یا ضمانت نامه بانكی یا مال منقول یا غیرمنقول را اخذ كند.

نویسنده : كامران اكرمی افشار
برگرفته شده از :سایت دیوانعالی کشور

منبع : پایگاه اطلاع رسانی وکالت دات اینفو