ماهیت افترا در قانون

افترا در لغت به معنی دروغ‌بستن و بهتان‌زدن است و در اصطلاح حقوقی عبارت است از نسبت دادن صریح عمل مجرمانه برخلاف حقیقت و کسی که افترا می زند را مفتری گویند.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی وکالت دات اینفو ، ارتكاب جرم افترا به دو طبقه دسته‌بندی می‌شود: افترای قولی (شامل افترای شفاهی و رسانه ای) و افترای فعلی.

ماده ۶۹۹ قانون مجازات اسلامی مقرر کرده (افترای فعلی): که هر کس عالماً عامداً، به  قصد متهم نمودن دیگری آلات و ادوات جرم یا اشیایی را که  یافت شدن آن در تصرف یک نفر سبب اتهام او می‌شود بدون اطلاع آن شخص، در منزل یا محل کسب یا جیب یا اشیایی که متعلق به اوست بگذارد یا مخفی کند یا به نحوی متعلق به او قلمداد نماید و در اثر این عمل شخص مزبور تعقیب شود، پس از صدور قرار منع تعقیب و یا اعلام برائت قطعی آن شخص، مرتکب به حبس از شش ماه تا سه سال و یا تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم می‌شود.

مواد 697 و 699 قانون مجازات اسلامی در (افترا قولی) به جز در موارد تهمت‌های ناموسی كه موجب حد است - برای مفتری حبس از یک ماه تا یكسال و یا تا 74 ضربه شلاق یا حسب مورد هر دو مجازات پیش‌بینی كرده است.

اگر نشر افترا باعث اشاعه فحشا گردد، هر چند مفتری بتواند صحت اسناد و گفته خود را ثابت كند نیز به حبس و یا تا 74 ضربه شلاق محكوم خواهد شد.

- این مجازاتها تعزیری است و قابل تبدیل به جزای نقدی هم می شود.

افترا از جمله‌ جرائم‌ خصوصى‌، یا حق‌الناس‌ است‌ و رسیدگى‌ به‌ آن‌ منوط به‌ درخواست‌ ذی‌ نفع‌ است‌ و با گذشت‌ طرف‌ موقوف‌ خواهد ماند.

افترا انواع گوناگوني دارد، افتراي به وجود آمده توسط جملات بيان شده يا اشارات بدني، افتراي شفاهي ناميده مي شود.

افترا در نوشتار يا به اشكال پايدار ديگر، مانند نامه ها ،مقالات روزنامه، تصويرهاي گرافيكي، اصوات ضبط شده، پخش راديو و تلويزيون، ايميل و موارد مشابه؛ افتراي رسانه اي ناميده مي شود.

تهمت به دو شکل افتراء و بهتان صورت می‌گیرد که در افتراء، تهمت زننده با علم و آگاهی گناه یا عیبی را به شخصی نسبت می‌دهد یعنی می‌داند که آن شخص دارای این عیب نیست و یا این گناه از او صادر نشده است مع‌الوصف آن را به او نسبت می‌دهد و حتی گاهی خود او مرتکب عمل زشتی شده ولی برای نجات خود از گرفتاری و فرار از مجازات آن را به دیگری نسبت می‌دهد، که در اصطلاح به آن افتراء گویند.

در بهتان، تهمت زننده بدون علم بلکه از روی ظن و گمان چیزی را به شخصی نسبت می‌دهد که در اصطلاح به آن

بهتان می‌گویند.

شرایط تحقق جرم افترا

1)انتساب جرمی به دیگری: برای تحقق جرم افترا باید جرمی را عالماً عامداً به كسی نسبت داده شود و عمل مورد انتساب می‌بایست بر طبق قوانین حد، قصاص، دیات، تعزیرات جرم تلقی شود. نسبت‌دادن ارتكاب یک عمل خلاف و یا تخلف اداری نمی‌تواند افترا تلقی شود.

به‌ عبارت‌ دیگر سوءنیت مفتری (یعنی عالماً عامداً) جرمی را نسبت دهد لازم است که رکن معنوی افترا محسوب می شود و در واقع مفتری علاوه بر قصد ارتکاب‌ فعل‌ (سوءنیت‌ عام‌) باید قصد اضرار به‌ غیر (سوءنیت‌ خاص‌) نیز داشته‌ باشد.

2) معین بودن شخص طرف اسناد: معین بودن ممكن است با ذكر نام یا مشخصات وی یا با اشاره و علامت صورت گیرد.

3) ابتدائی بودن اسناد: در اسناد جرم برای این كه افترا شناخته شود، خود به خود و ابتدائی بودن اسناد شرط است؛ بنابراین نسبت‌ دادن ارتكاب یک جرم از طرف كسی در مقام دفاع از خود، افترا محسوب نمی‌گردد.

4) عجز از اثبات صحت اسناد: (رکن مادی افترا): جرم افترا در صورتی محقق می‌گردد كه اسناد‌ دهنده نتواند ادعای خود را مبنی بر ارتكاب جرم توسط شخص دیگر ثابت كند.

اصل‌ برائت‌ است‌ و در نتیجه‌ بار اثبات‌ صحت‌ اتهام‌ بر عهده مدعى‌ خواهد بود و  محل‌ اثبات‌ آن‌ همان‌ محکمه‌ای‌ است‌ که‌ به‌ دعوی‌ افترا رسیدگى‌ مى‌کند، مگر اینکه‌ موضوع‌ اتهام‌ قبلاً در دادگاه‌ دیگری‌ در حال‌ رسیدگى‌ باشد که‌ در این‌ صورت‌ رسیدگى‌ به‌ بزه‌ افترا طبق قانون‌ آیین‌ دادرسى‌ کیفری‌ تا حصول‌ نتیجه‌ از دادگاه‌ یاد شده‌ معوق‌ خواهد ماند؛

5) وسیله اسناد: منظور از وسایلی است كه شخص با استفاده از آن‌ها جرم افترا را مرتكب می‌شود كه عبارتند از:

الف) نوشتن اوراق چاپی یا خطی: البته این اوراق محتوی افترا، باید علنی شود و حداقل باید به شخص طرف افترا یا اشخاص دیگر ارسال شود.

- صرف نوشتن مطالب افترا و عدم ارسال آن و نگه داشتن نزد خود افترا محسوب نمی شود.

- افترا به‌ وسیله تحریر اوراق‌ چاپى‌ یا خطى‌، حتى‌ اگر به‌ خط مفتری‌ نباشد، اما مطالب‌ آن‌ از طرف‌ او تقریر شده‌ باشد، کافى‌ است‌.

ب‌) انتشار اوراق: منظور از انتشار آن است كه، ورقه‌ مذکور به جای ارسال به طرف افترا و یا سایر مقامات رسمی، در معابر عمومی توزیع یا به در و دیوار نصب شود.

ج) نطق در مجامع: مطالب افترا از ناحیه گوینده در حضور عده‌ای كه صرفاً بتوان آن را مجمع نامید صورت گرفته باشد.

تحقق‌ مجمع‌ نیز به‌ تشخیص‌ عرف‌ بستگى‌ دارد، ولى‌ به‌ هر حال‌ شمار حضار باید به‌ حدی‌ باشد که‌ صدق‌ مجمع‌ بر آن‌ قابل‌ پذیرش‌ باشد.

د) درج در روزنامه و جراید: در تمام موارد فوق، شخص اسناد دهنده باید با علم و آگاهی از دروغ‌ بودن مطالب ادعایی خود، اقدام به این عمل كرده باشد.

 شاكي بايد چه چيزي را ثابت كند؟

* بياناتي كه مورد اعتراض قرار گرفته است، بايد حامل يک اتهام افترا باشد.  

* گفته اي كه مورد اعتراض قرار گرفته است، بايد به شاكي نسبت داده شده باشد.

اين بدان معني نيست كه در هر جمله از شاكي نام برده شود، بلكه كافي است ثابت شود كه جملات به كار برده شده، طبق استنباط يک شخص منطقي، به شاكي نسبت داده شده است. خواه متهم چنين مقصودي داشته باشد يا خير.

* گفته اي كه مورد اعتراض قرار گرفته است، بايد منتشر شده باشد.

* گفته اي كه مورد اعتراض قرار گرفته است، بايد به آبرو و اعتبار شاكي خسارت وارد كرده باشد.

منبع : پایگاه اطلاع رسانی وکالت دات اینفو

فرستنده : شکیلا مرادحاصلی  (1)