نگاهی به آسيب شناسی اعتياد

بيماري افسون شده داروي افسونگر

فاطمه مولوي

هدف از ارائه اين مقاله، بالا بردن ميزان آگاهي شهروندان به طور منسجم تر و علمي تر در رابطه با اعتياد، اثرات آن و نحوه درمان آن است؛ چرا كه بر پايه تحقيقات متعددي كه صورت گرفته ميان افزايش آگاهي و اطلاعات مردم نسبت به اين پديده و ممانعت از مصرف آن و همين طور شركت فعالانه در فرآيند درمان رابطه مثبت وجود دارد. علاوه بر آن بر پايه نتايج آماري پژوهش هاي صورت گرفته مشخص شده است كه اكثر معتادان نسبت به هيچ يك از اثرات اين مواد آگاهي نداشته و غالبا اثرات آنها را نيز مثبت ارزيابي كرده اند لذا هدف اصلي ما از ارائه اين گونه مقالات بالا بردن سطح علمي شهروندان و آمادگي آنان براي تضميم گيري بهتر است. چرا كه برپايه نتايج به دست آمده در يكي از پژوهش هايي كه اخيرا در كشورمان صورت گرفته، اكثر پاسخ دهندگان هنگامي كه در برابر اين گزينه قرار گرفتند كه آيا به پيامدهاي آن انديشيده بوديد يا خير، همگي به نوعي اين مساله را تاكيد كرده اما خود و توانايي هاي خود را بسيار مثبت ارزيابي كرده اند و به واسطه اين كه با ديگران متفاوت هستند و قابليت كنترل مصرف شده را دارند، درگير اين مساله شدند و هيچ گاه فكر نمي كردند كه پيامدهاي ناشي از آن روزي دامنگير خود آنان نيز بشود. چرا كه يكي از ويژگي هاي اين مواد حالت اغواگرانه آن است و اثرات مطلوبي كه در ابتداي مصرف اكثر مواد شاهد آن هستيم.

اعتيادچيست؟

اعتياد بر پايه 3 ويژگي تحمل، محروميت و اشتياق قابل تعريف است.

«اعتياد و يا وابستگي دارويي عبارت است از نوعي مسموميت مداوم و يا متناوب كه بر اثر مصرف تدريجي برخي از تركيبات شيميايي طبيعي و يا مصنوعي در فرد ايجاد شده، كه در نتيجه باعث مشكلات متعدد فردي و اجتماعي مي شود و با شاخصه هاي زير مشخص مي شوند.»

الف - تمايل مفرط يا ميل اضطراري براي ادامه مصرف دارو و به دست آوردن آن به هر طريقي كه ممكن است.

ب - تمايل به افزايش تدريجي مقدار ماده يا داروي مصرفي كه به نام فزون طلبي و يا اشتياق به مصرف مشهور است.

ج - وابستگي بدني يا رواني.

با توجه به تعريف ارائه شده تعريف 3 واژه ديگر در رابطه با اعتياد يا وابستگي دارويي ضروري است. اين 3 واژه عبارتند از: وابستگي، تحمل و سندرم محروميت.

وابستگي:

وابستگي عبارت است از يك حالت رواني و گاهي جسمي كه در نتيجه اثرات متقابل دارو و يا مواد مخدر و موجود زنده بر يكديگر ايجاد شده و توسط واكنشهاي رفتاري و رواني مشخص مي شود و از 2 بعدقابل بررسي است.

الف - وابستگي جسماني:

تا زماني كه مصرف ماده مخدر ادامه دارد، وابستگي فيزيكي آشكار نمي شود. هنگامي كه ماده مربوط براي مدتي به بدن نرسد، علايم آن ظاهر مي شود، مي تواند گاهي شديد و خطرناك باشد. بروز علايم ترك و يا كمبود رابطه مستقيم با نوع و مقدار مواد و نيز مدت زمان مصرف ماده دارد.

ب - وابستگي رواني:

عبارت است از تمايل به مصرف ماده يا چيزي كه داراي اثرات لذتبخش بوده و يا توليد رضايت مي كند. بسياري از اين وابستگي ها صوري هستند كه بعد از قطع عامل يا عوامل رضايت بخش، هيچ گونه نشانه به خصوصي بروز نمي دهند و يا اين كه نشانه هاي بروز يافته ناشي از قطع آنها ضعيف است. در وابستگي هايي كه با حالت اجبار همراه هستند، نشانه هاي كمبود مي تواند بسيار شديد باشد؛ زيرا اغلب اين وابستگي ها عاطفي هستند و درمان آنها نيز مشكل است.

تحمل:

عبارت است از ظهور مقاومت بدني يا بافتي در مقابل اثرات يك ماده، به صورتي كه فرد براي ايجاد اثرات قوي اوليه مجبور مي شود بتدريج مقادير بيشتري ماده مصرف كند.

سندرم محروميت:

عبارت است از عوارض ناشي از قطع مواد مخدر. به عبارت ديگر سندرم محروميت در فرد معتاد عبارت است از عوارض و تظاهرات رواني و جسماني كه در موقع نرسيدن مواد مخدر به بدن فرد معتاد و يا در موقع ترك اعتياد در او ظاهر مي شود.

قبل ار وارد شدن به بحث سبب شناسي اعتياد، در اين خصوص قابل تامل است و آن هم نگاه متخصصان امر به اين پديده است. در اينجا ما با 3 ديدگاه رو به رو هستيم؛ در ديدگاه اول به اعتياد به عنوان يك جرم و به معتاد به عنوان يك مجرم نگاه مي شود كه مستوجب هر نوع عقوبت، شدت و سختي است. در ديدگاه دوم، پديده اعتياد به عنوان يك بيماري و معتاد هم به عنوان يك بيمار در نظر گرفته مي شود، و اما ديدگاه سوم كه يك ديدگاه جامع تر نسبت به دو ديدگاه قبلي است، به اعتياد به عنوان يك بيماري كه قابليت جرم زايي را دارد و به معتاد به عنوان بيماري كه قابليت ارتكاب به جرم را داراست نگاه مي شود.

سبب شناسي اعتياد

در رابطه با سبب شناسي اعتياد و اين كه چه عواملي باعث تمايل افراد به سمت اعتياد مي شود، نظرات گوناگوني ابراز شده است كه در اينجا امكان ارائه آنان به طور كامل امكانپذير نيست.

جديدترين ديد اين است كه اين پديده را به عنوان يك پديده زيستي، رواني، اجتماعي و روحاني و يا معنوي معرفي مي كند. با اين تعريف، علل گرايش به آن نيز تا حدود زيادي مشخص مي شود، بر پايه نظريات زيست شناختي مشخص شده است كه برخي از عوامل ژنتيكي مؤثر بر اعتياد هستند. در اين خصوص از ديدگاه روان شناسي يادگيري و تأكيد آنها بر روي يادگيري و اصول مرتبط با آن بر مي گردد؛ يعني از منظر اين محققان مصرف مسكرات و مواد مخدر به مدت كوتاه به سبب احساسات د لپذيري كه پديد مي آورد، به عنوان يك عامل تقويت كننده مثبت عمل مي كند. بنابراين يكي از اصول و قوانين يادگيري يعني اصل مجاورت فرد مصرف كننده با يادآوري نتايج مثبت از مصرف اوليه، تمايل دوباره و چند باره به مصرف در وي ايجاد مي شود كه انتهاي آن وابستگي تمام و كمال است. در رابطه با بعد اجتماعي مي بايست به عوامل فرهنگي، سياسي، اقتصادي، مهاجرت، جنگ و اشاره كرد و در رابطه با عمل آخر يعني بعد روحاني و معنوي قضيه به احساس پوچي و خلاء فرد از تحولات افسار گسيخته اي كه در طي اين 2 سده اخير با آن رو به رو بوديم و دور شدن انسان از طبيعت اوليه اش از يكسو و از سوي ديگر اضطراب شديد حاصله از اين تحولات و عدم توانايي هاي لازم به جهت همگام شدن با اين تحولات بستري مناسب براي گرايش به اعتياد را در فرد پديد مي آورد. علاوه بر اين 4 بعد مي بايست به خانواده نيز به عنوان يك عامل مهم توجه لازم مبذول شود؛ چرا كه خانواده هم مي تواند در حيطه عوامل روانشناختي اعتياد و هم در حيطه عوامل اجتماعي، به عنوان يك عامل مهم در گرايش به اعتياد عمل كند.

پيش آگهي هاي مربوط به مرحله ابتدايي اعتياد

در اينجا مراد علاوه بر شناسايي تغييراتي كه در فرد معتاد از نظر ظاهري و جسمي روي مي دهد و براي افراد عادي نيز قابل درك است، شناسايي حركات و تغييرات نامحسوس و غير قابل لمس است. در ابتداي راه، فرد مصرف كننده مانند گناهكاري است كه مي ترسد هر لحظه مچ او باز شود؛ لذا فرد بواسطه همين ترس سعي فراوان در عادي جلوه دادن خود دارد، كه همين آشفتگي و شتابزدگي در عادي جلوه دادن خود مي تواند به عنوان يك پيش آگهي خوب مورد استفاده نزديكان فرد معتاد قرار گيرد. علاوه بر مورد ذكر شده، از مهمترين حالات قابل ذكر ديگر در مرحله ابتداي اعتياد كه مي تواند به عنوان زنگ خطري براي نزديكان فرد معتاد به كار رود، عبارتند از: تغيير رنگ ناگهاني چهره، خودداري از برخورد مستقيم با اعضاي خانواده حتي بچه ها، مشغول كردن خود به اموري كه قبلا امكان آن بسيار كم بوده است، ظاهر شدن مكرر جلوي آينه، عادي جلوه دادن امور و كمي هم منظم شدن يا منظم تر شدن نسبت به قبل، مصرف بيشتر سيگار، پرشدن جا سيگاري يا مشاهده ته سيگار بيشتر در محوطه خانه و سطل آشغال يا درون توالت، اصلاح زود به زود صورت به خاطر شاداب جلوه دادن، گذشت نسبت به خطاي احتمالي همه، بيرون رفتن از منزل، نوشيدن بيش از حد آب به خاطر خشك شدن دهان، شستن پي در پي دست و صورت، خوش رفتاري بي دليل، خواب آلودگي و در بعضي موارد تحرك بيش از حد در فرد ديده مي شود.

پيش آگهي هاي مربوط به مرحله پيشرفت نسبي اعتياد

هر چه فرد معتاد در اين منجلاب غرقه تر مي شود، علايم بيشتري دال بر اعتياد وي به چشم مي خورد و ديگر خود معتاد هم نيز تمايلي به پنهان كاري بويژه نسبت به خانواده اش ندارد. اين علايم طيف وسيعي از تغييرات جسماني، رفتاري و خلقي و روحي فرد معتاد را در بر مي گيرد كه اهم اين تغييرات به شرح زير است.

تغييرات ظاهري مانند؛ لاغر شدن، تغيير رنگ لبها، كبودي اطراف چشم، قي كردن مرتب چشمها، ريز شدن چشمها، پف كردن همراه با چروك اطراف چشم، تغيير رنگ پوست بدن بويژه صورت كه به زردي تيره مي زند، خميدگي و...

تغييرات رفتاري و روحي شامل؛ عصبانيت كج خلقي، بي قراري، از خود راضي شدن، برخورد تند با خانواده و بي حوصلگي در گذراندن اوقات با خانواده، فحاشي و دست بزن بويژه نسبت به همسر و فرزندان، بي اهميت بودن نسبت به نظافت شخصي، به علت شب زنده داري ها بواسطه مصرف مواد و اثرات بعد از مصرف بسيار دير از خواب بر مي خيزند. به همين دليل از نظر شغلي با مشكل رو به رو خواهند شد، رفت و آمدهاي مشكوك، پرگويي و بيهوده گويي و در بعضي موارد ضد و نقيض گويي، تغيير در لحن گفتار و صداي آنان (صداها و كلمات را به طور كشيده ادا مي كنند)، درونگرا و منزوي مي شوند و بيشتر تمايل به تنهايي دارند، مظلوم نمايي يا چاشني از تملق يا بعكس آن سعي در توجيه كليه اعمال خود دارند، معمولا در ملحفه فرد معتاد آثار سوختگي مشاهده مي شود و همين طور بر روي انگشتان دست و...

پيش آگهي هاي مربوط به مرحله پيشرفته اعتياد

در اين مرحله تابلو بودن معتاد به تمام معنا رخ مي نمايد و فلاكت و بدبختي در تمام امور زندگي، جسم و روان او رسوخ مي كند. قامت او كاملا خميده مي شود و در واقع گويي زنده نيست كه زندگي كند و چون مرده هم نيست بناچار به حركت مي پردازد. در اين مرحله معمولا خانواده از وي قطع اميد كرده و وي را به حال خود رها مي كنند.

علاوه بر موارد ذكر شده، معمولا در اين مرحله معتاد ابايي از اعتراف به اعتياد خود ندارد و تمام قيدو بندهاي اخلاقي را به كنار مي گذارد. زندگي او تنها در به دست آوردن مواد و مصرف آن و خماري بعد از آن سپري مي شود. در اين مرحله مصرف تنها بواسطه سرپا بودن است و نه لذت يا كسب توان جسماني بيشتر. زبوني و خواري خود را براي ديگران مطرح مي كند، در موقع خماري كه اوج بيچارگي اوست به هر كسي و هر چيزي متوسل مي شود، متملق و چاپلوس مي شود و براي جلب ترحم ديگران خود را به تمارض مي زند. به علت تاثير مواد مخدر بر سيستم عصبي اش قادر به تشخيص اعمال خود نيست و به هر كار خلاف و حتي جنايتي دست مي زند. آخرين مرحله اعتياد رها كردن خانه و خانواده است.

نكته حائز اهميت در رابطه با اين گونه معتادان ته خطي فرار از هرگونه اقدام در جهت ترك اعتياد است و معتادان در اين مرحله، گويي منتظر بارقه اي هستند كه آنها را از اين فلاكت نجات دهد.

برگرفته شده از سایت : موسسه حقوقی هامون