وجوه افتراق منافع و حق انتفاع ‎

          رضا صومی - وکیل پایه یک دادگستری 
            بازدید : 1097
          جمعه 16 خرداد 1393
           نظرات (0)
        

منافع و حق انتفاع : ظاهراً عباراتی مشابه که علیرغم داشتن نکات مشترک ، وجوه افتراقی هم دارند که ذیلاً در خصوص مفهوم کلی آنها و نکاتی خاص و جزئیاتی بیشتر درمورد حق انتفاع مطالبی را مرور می کنیم :

در ماده 29 قانون مدنی تصریح شده : ممکن است اشخاص نسبت به اموال علاقه های ذیل را دارا باشند :

1 – مالکیت ( اعم از عین و منفعت) 2- حق انتفاع 3 – حق ارتفاق به ملک غیر

در نگاهی اجمالی به تقسیم بندی مقرر در ماده 29 قانون مدنی معلوم می شود که قانون گذار حق انتفاع را متمایز از مالکیت عین و منافع بر شمرده و در ماده 40 قانون مدنی حق انتفاع چنین تعریف شده است: حق انتفاع عبارتست از حقی که به موجب آن شخص می تواند از مالی که عین ملک دیگری است یا مالک خاصی ندارد استفاده کند و از عمری و رقبی و سکنی به عنوان حالات و اقسام حق انتفاع در ماده تین 41 و 42 و 43 ق.م نامبرده شده و مفهوم هریک به شرح ذیل استنباط می شود :

عمری: حق انتفاع برای مدت عمر شخص منتفع، مالک یا ثالث.

سکنی یا حق سکنی: حق انتفاع در قالب سکونت در مسکنی.

رقبی: قسمتی از حق انتفاع که از طرف مالک به نفع دیگری برای مدت معین برقرار می شود.

اما در خصوص منافع در ماده 466 قانون مدنی در تعریف عقد اجاره آمده (اجاره عقدیست که به موجب آن مستأجر مالک منافع عین مستأجره می گردد ) ولی نباید تصور کرد که مالکیت منافع منحصراً با عقد اجاره حاصل یا واگذار می شود, بلکه با سایر عقود مثل صلح هم منافع واگذار و تملیک می گردد, هرچند تعریفی خاص و صریح از منافع و منفعت در قانون مدنی وجود ندارد ولی جناب استاد دکتر کاتوزیان منفعت را چنین تعریف کرده است: منفعت به مالی گفته می شود که به تدریج از عین استفاده می شود, مقصود از منفعت ثمره و حاصل است که به تدریج از اعیان اموال به دست می آید بدون آنکه از عین مال به گونه محسوس بکاهد خواه ثمره مثل میوه درختان عین مادی باشد یا وصفی که عین مال از آن جهت قابل انتفاع است مانند صلاحیت حیوانات برای سواری (حقوق اموال و مالکیت و عقود معین)، که با توجه به تعریف مذکور می توان گفت مثلا کشیدن سیگار را نباید منافع تلقی نمود زیرا از عین مال به گونه ای محسوس کاسته می شود. و آقای سید حسن امامی نیز منفعت را چنین تعریف نمودند: منفعت وضعیتی نهفته در عین مال است و می توان به این اعتبار مورد عقد و انتقال قرار گیرد. (دکتر امامی ـ سید حسن ـ حقوق مدنی ج 2 ص 4)

ظاهراً مالکیت توأم بر عین و منافع با هم ملازمت ندارد ولی اصل بر این است که مالک عین، مالک منافع هم هست, البته در بدو امر نوعی تبعیت منفعت از عین نیز به ذهن متبادر می گردد ولی این تبعیت می تواند به حکم قوانین و مقررات یا گاهاً نیز با انعقاد عقود و درپی تراضی و توافق طرفین این اصل (تبعیت منفعت از عین) بهم می خورد.

اما چند نکته ماحصل بررسی ها در خصوص (حق انتفاع) به شرح ذیل می باشد :

1. در حق انتفاع عین مال در مالکیت شخص دیگر است.

2. منتفع مالک منافع هم نیست.

3. حق انتفاع به موجب عقد به وجود می آید.

4. در حق انتفاع منتفع فقط صاحب حق می شود ولی حق انتفاع به حد کمال مالکیت منافع نمی رسد لذا صاحب حق فقط حق استعمال و بهره برداری و انتفاع را دارد.

5. مال، موضوع انتفاع است و استعمال مال نباید موجب زوال و کاستی محسوس عین مال شود لذا خوردنی ها و آشامیدنی ها نمی تواند موضوع حق انتفاع باشد.

6. باید استفاده از مال با بقای عین ممکن باشد (مال منقول یا غیر منقول مشاع یا مفروز).

7. منتفع باید در حین و زمان عقد موجد حق انتفاع وجود داشته باشد.

8. تعیین مدت در رقبی موجب لزوم عقد است.

9. در عمری با فوت کسی که حق انتفاع به عمر او مقید شده حق انتفاع منتفی می گردد.

10. اصل بر وجود حق واگذاری برای دارنده حق انتفاع است, مگر اینکه در عقد شرط عدم واگذاری یا شرط مباشرت شده باشد.
11. دعاوی مربوط به حق انتفاع از اموال غیر منقول از قبیل خلع ید و امثال آن تابع ضوابط دعاوی اموال غیر منقول است.

12. در صورت عدم تعیین مدت، حبس مطلق می باشد.

13. حق انتفاع در صورت انقضای مدت زایل می شود.

14. حق انتفاع در صورت تلف مال موضوع انتفاع، زایل می شود.

چون از ناقص بودن مطلب اطمینان دارم, لذا انتظار می رود بازدیدکنندگان صاحب نظر ضمن رفع نقایص, موارد تکمیلی را برشمرده که موجب امتنان و تشکر خواهد بود تا با همت دوستان مطلب قابل استفاده گردد.

نویسنده : نرگس خیام نژاد

منبع : پایگاه اطلاع رسانی وکالت دات اینفو

امتیاز کاربر : 5000 ریال (تعداد مقالات ارسالی تا مورخ 16 خرداد 93 : 1 مقاله)