مشاوره حقوقی - شماره 54

پرسش کننده : آقای مجید

تاریخ پرسش : 12 مرداد 1393

متن پرسش : سلام وقت بخیر

هدایایی که بعد از عقد مثل طلا به عروس هدیه داده میشه مثلاً از طرف مادرشوهر و ... آیا قابل استرداد هست؟ میشه قیمت اونارو مطالبه کرد؟ ممنون

پاسخ وکالت دات اینفو :

از آنجايى كه ماهيت حقوقى هداياى قبل از عقد نكاح با هداياى پس از عقد كه ازطرف زوجين و يا بستگان به آنها داده مى شود تا حدودى متفاوت است و بيان خلاصه اى در باب هداياى قبل از ازدواج مى تواند به روشن شدن بحث هداياى پس از ازدواج كمک نمايد، فلذا بدواً به صورت گذرا اشاره اى به وضعيت حقوقى هداياى قبل از ازدواج خواهيم داشت، سپس ماهيت حقوقى و چگونگى استرداد هداياى پس از ازدواج مورد بررسى قرارخواهد گرفت.
قانون مدنى صرفاً وضعيت حقوقى هداياى قبل از عقد نكاح را روشن نموده و اشاره اى به هداياى پس از ازدواج نكرده است بدين جهت بايستى ماهيت حقوقى آنها را، تحت ساير عناوين قانونى جست وجو نمود.

مواد ۱۰۳۷ و ۱۰۳۸ قانون مدنى به ترتيب چنين بيان نموده است كه: «هريک از نامزدها مى تواند در صورت به هم خوردن وصلت منظور هدايايى را كه به طرف ديگر يا ابوين او براى وصلت منظور داده است مطالبه كند اگر عين هدايا موجود نباشد مستحق قيمت هدايايى خواهد بود كه عادتاً نگاه داشته مى شود مگر اينكه آن هدايا بدون تقصير طرف ديگر تلف شده باشد.»

«مفاد ماده قبل، از حيث رجوع به قيمت در موردى كه وصلت منظور در اثر فوت يكى از نامزدها به هم خورد محسوس نخواهد بود.»

بنابراين باتوجه به مواد فوق مى توان دريافت كه چنانچه قبل از عقد نكاح از طرف نامزدها يا ابوين آنها هدايايى به طرف ديگر داده شده است در تمام موارد، قابل مطالبه نيست بلكه تنها تحت شرايطى، طرف اهداكننده حق مطالبه آن هدايا را خواهد داشت. آن شرايط به شرح ذيل عبارتند از:

۱- وصلت منظور به هم خورده و بنا نباشد ازدواج صورت گيرد. دراين صورت هدايايى كه هريک از طرفين به طرف ديگر يا ابوين او داده است قابل مطالبه و استرداد خواهد بود.

۲- اين هدايا به منظور و در راستاى وصلت طرفين و نه به انگيزه ديگرى تقديم شده باشد.

۳- چنانچه عين هدايا موجود است عين قابل مطالبه و استرداد است لكن چنانچه عين موجود نيست صرفاً قيمت هدايايى قابل مطالبه است كه عادتاً نگاه داشته مى شود مثلاً هدايايى مصرف شدنى كه با مصرف عين آن از بين مى رود از شمول اين بند خارج است. هدايا از نوع البسه و عطور از اين گونه اند.

۴- قيمت هداياى نگاه داشتنى كه تلف شده اند درصورتى قابل مطالبه است كه بدون تقصير هديه گيرنده تلف نشده باشد.

۵- به هم خوردن وصلت به جهت فوت يكى از طرفين نباشد.

اما درخصوص هداياى پس از عقد نكاح همانطور كه بيان گرديد مقرراتى تحت عنوان هداياى پس از عقد نكاح در قانون مدنى و ساير قوانين به چشم نمى خورد لكن به نظر مى رسد تقديم هدايا از مصاديق هبه است كه بدين جهت بررسى مقررات قانون مدنى راجع به هبه پرداخته تا موضوع هداياى پس از عقد نكاح نيز روشن گردد.

ماده ۷۹۵ قانون مدنى چنين بيان داشته است «هبه عقدى است كه به موجب آن يک نفر مالى را مجاناً به كس ديگرى تمليک مى كند تمليک كننده واهب، طرف ديگر را متهب، مالى را كه مورد هبه است عين موهوبه مى گويند.»

ماده ۸۰۳ همان قانون بيان نموده است «بعد از قبض نيز واهب مى تواند با بقاء عين موهوبه از هبه رجوع كند مگر درموارد ذيل:
۱- در صورتى كه متهب ، پدر يا مادر و يا اولاد واهب باشد.
۲- در صورتى كه هبه معوض بوده و عوض هم داده شده باشد.
۳- در صورتى كه عين موهوبه از ملكيت متهب خارج شده و يا متعلق حق غير واقع شود، خواه قهراً مثل اينكه متهب به واسطه فلس، مهجور شود خواه اختياراً مثل اينكه عين موهوبه به رهن داده شود.
۴- در صورتى كه در عين موهوبه تغييرى حاصل شود.

بنابراين چنانچه پس از عقد نكاح هدايايى از طرف زوجين و يا بستگان آنها به طرف ديگر تقديم شود با توجه به ماهيت حقوقى هبه در موارد ذيل آن هدايا قابل مطالبه و استرداد خواهد بود :

۱- مال مورد هبه باقى بوده و از بين نرفته باشد. به عنوان مثال چنانچه هديه يک دستگاه وسيله نقليه بوده كه از ناحيه زوج به زوجه هديه شده باشد و اين وسيله در اثر تصادف و يا آتش سوزى و امثال آن تلف شده باشد قابل استرداد و مطالبه نخواهد بود.
در اين فرض بر خلاف هداياى قبل از عقد كه بيان آن گذشت حتى قيمت آن نيز با وجود اينكه از نوع هداياى ذاتاً قابل نگاه داشتن است قابل مطالبه نيست چه بر اثر تقصير متهب تلف شده باشد چه غير آن.

۲- در صورتى كه هبه از نوع معوض نبوده و چنانچه از نوع معوض بوده باشد عوض داده نشده باشد. به عنوان مثال واهب شرط كند كه در قبال وسيله نقليه اى كه هبه مى كند يک دستگاه موتورسيكلت دريافت نمايد كه در اين صورت چنانچه واهب وسيله نقليه را داده باشد و موتورسيكلت را تحويل گرفته باشد واهب حق رجوع به وسيله نقليه را نخواهد داشت.

۳- مال مورد هبه از مالكيت متهب خارج نشده باشد. به عنوان مثال چنانچه هديه گيرنده وسيله نقليه را فروخته باشد يا با به رهن دادن آن به ديگرى متعلق حق غير كرده باشد واهب حق مطالبه مال مورد هبه را نخواهد داشت. همچنين است زمانى كه در مال مورد هبه تغييرى حاصل شده باشد كه از حالت اوليه آن خارج گرديده باشد به عنوان مثال شمش طلا تبديل به سكه هاى طلا شده باشد كه در اين حالت مال مورد هديه را نمى توان مطالبه كرد. تبديل مال به مال ديگر مثلاً تبديل وسيله نقليه اى كه هديه شده به وسيله نقليه ديگرى از طريق خريد و فروش نيز از اين نوع است.